Ochrona wizerunku personelu jednostki medycznej.
Ochrona wizerunku personelu jednostki medycznej. Wizerunek to dane osobowe, które w zależności od stanu faktycznego będą stanowiły informację o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Forma jego utrwalenia nie ma tu większego znaczenia natomiast istotne będzie, jakie narzędzia zostaną wykorzystane do jego przetwarzania. Wizerunek obejmuje zarówno zdjęcie jak i np. nagranie z monitoringu. Sposób przetwarzania wizerunku pozwoli na rozstrzygnięcie czy w przypadku wykorzystania konkretnego wizerunku dochodzi do przetwarzania danych zwykłych czy szczególnej kategorii. Wizerunek twarzy może stać się np. danymi określanymi jako szczególnie chronione, jeśli jego przetwarzanie odbywa się przy użyciu specjalnych technik takich jak techniki biometryczne.
Rozpowszechnianie wizerunku.
Co do zasady, zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o pr. aut. nie można rozpowszechniać cudzego wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionej z następującymi wyjątkami:
- Osoba, której wizerunek ma być rozpowszechniony jest osobą powszechnie znaną, a jej wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych (w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych);
- Wizerunek osoby stanowi jedynie szczegół całości takiej jak: zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza;
- Osoba otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
Rozpowszechnianie wizerunku zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3) ustawy o pr. aut. oznacza udostępnienie go publicznie w jakikolwiek sposób, czyli np. umieszczenie zdjęcia na portalu społecznościowym, w stopce służbowych wiadomości, w folderze reklamowym przekazywanym potencjalnym kontrahentom itp. Jednocześnie rozpowszechnianie wizerunku stanowi bez wątpienia przetwarzanie danych osobowych, o którym mowa w art. 4 ust. 2 RODO. Oznacza to, że aby mieć prawo do rozpowszechniania wizerunku innej osoby trzeba wykazać się posiadaniem przesłanek legalizujących przetwarzanie.
Zgoda.
Jedną z przesłanek będzie zgoda osoby, której wizerunek ma być rozpowszechniany, wyrażona na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy o pr. aut. w związku z art. 6 ust. 1 lit. a) RODO. Zgoda taka musi spełniać następujące wymogi: być dobrowolna, konkretna, świadoma i jednoznaczna. Oznacza to, że Administrator danych osobowych, zgodnie z motywem (42) RODO jest zobowiązany przygotować oświadczenie o wyrażeniu zgody w formie zrozumiałej i łatwo dostępnej, jasnym i prostym językiem i niezawierające nieuczciwych warunków. Oświadczenie takie powinno zawierać tożsamość Administratora danych oraz zamierzone cele przetwarzania danych osobowych.
Na gruncie przepisów ustawy o pr. aut. ważne jest, aby osoba wyrażająca zgodę miała świadomość w jaki sposób jej wizerunek będzie rozpowszechniany. Oznacza to, że taka zgoda nie może być zbyt ogólna, a osoba, której dane dotyczą znała okoliczności, w których wizerunek może być upubliczniany, w tym formę przedstawienia wizerunku, miejsce, czas publikacji, a także to, jakim ewentualnym komentarzem wizerunek będzie opatrzony.
Administrator danych osobowych musi pamiętać również o tym, że osoba, która wyrazi zgodę na rozpowszechnianie wizerunku ma prawo do odwołania tej zgody zarówno na gruncie ustawy o pr. aut. jak i RODO. W przypadku ustawy o pr. aut. zgoda na rozpowszechnianie wizerunku może być odwołana w każdym czasie, chyba, że odwołanie to staje się bezprzedmiotowe, ponieważ interes majątkowy został już zrealizowany, np., gdy zdjęcie zostało już upublicznione w sposób ustalony pomiędzy stronami. Odwołanie takie działa więc od chwili złożenia stosownego oświadczenia woli na przyszłość. Na gruncie tej ustawy osoba, której wizerunek dotyczy będzie miała również możliwość zakazania rozpowszechniania swojego wizerunku, jeśli w świetle nowych okoliczności, czynność ta będzie naruszać inne jej prawa osobiste, np. prawo do czci.
W przypadku zgody wyrażonej na podstawie RODO zgoda na przetwarzanie danych w postaci wizerunku może być odwołana w każdym czasie, przy czym pozostanie ona bez wpływu na zgodność z prawem takiego przetwarzania przed jej wycofaniem. Sytuacja mocno się skomplikuje w przypadku, kiedy Administrator danych osobowych rozpowszechni już wizerunek danej osoby, a ona zażąda realizacji prawa z art. 17 RODO do bycia zapomnianym. Wówczas Administrator danych osobowych będzie zobowiązany podjąć rozsądne działania w celu poinformowania innych administratorów przetwarzających ten wizerunek, że osoba żąda realizacji prawa do bycia zapomnianym a tym samym np. usunięcia wszystkich linków do tych danych oraz ich kopii.
W sytuacji, w której zgoda na przetwarzanie wizerunku miałaby być pobierana przez pracodawcę od pracownika Administrator danych osobowych musi mieć świadomość, że, zgodnie z motywem (43) RODO, zgoda nie powinna stanowić ważnej podstawy prawnej przetwarzania danych w szczególnych przypadkach, tj., gdy istnieje wyraźny brak równowagi między osobą, której dane dotyczą a Administratorem danych osobowych czy gdy Administrator danych osobowych jest organem publicznym. W takich sytuacjach jest mało prawdopodobne by zgoda została wyrażona dobrowolnie. Zgody, bowiem nie uważa się za dobrowolną m.in. wówczas, gdy istnieje brak równowagi miedzy stronami a w przypadku relacji pracodawca-pracownik taka sytuacja jest bardzo prawdopodobna.
Prawnie uzasadniony interes administratora danych osobowych
Inną przesłanką legalizującą dla przetwarzania tych danych może być także art. 6 ust. 1 lit. f), RODO, czyli konieczność przetwarzania do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez Administratora danych osobowych. Zastosowanie tej przesłanki wymaga przeprowadzenia tzw. testu równowagi, który służy ustaleniu, czy interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby nie mają charakteru nadrzędnego w stosunku do interesów Administratora danych osobowych. Test musi zostać przeprowadzony przed rozpoczęciem przetwarzania danych, ponieważ od jego wyniku zależy to czy Administrator danych osobowych będzie mógł się powołać przy przetwarzaniu na podstawę z art. 6 ust. 1 lit. f) RODO.
Przesłanka ta w wielu przypadkach nie będzie stanowiła podstawy dla przetwarzania polegającego na rozpowszechnianiu wizerunku, chociaż wyjątkiem od tej zasady może być np. umieszczenie wizerunku rzecznika prasowego danej organizacji na jej stronie internetowej.
Czy pacjent może nagrać przebieg wizyty lekarskiej bez zgody lekarza.
Rejestrowanie przez pacjenta lub osobę mu towarzyszącą przebiegu wizyty lekarskiej bez zgody lekarza stało się w obecnych czasach coraz bardziej powszechne. Pacjenci za pomocą dowodu z nagrania starają się wykazać, że zachowanie lekarza było nieodpowiednie lub, że np. dokumentacja medyczna jest prowadzona w sposób nieprawidłowy, ponieważ lekarz nie dokonuje do niej wpisu wszystkich informacji, które mu pacjent przekazuje. Samo nagrywanie przez pacjenta jego własnej wizyty nie stanowi przestępstwa w rozumieniu przepisów ustawy k.k.[3]. Pacjent jest bowiem uprawniony do uzyskiwania informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Sytuacja, w której pacjent na swojej wizycie nagrywa wyłącznie dźwięk niczym nie różni się od tej, w której zapisywałby sobie zalecenia lekarskie na kartce papieru. Lekarz nie może odmówić pacjentowi udzielenia informacji o stanie zdrowia powołując się na brak zgody na nagrywanie rozmowy. Odmowa taka mogłaby być bowiem uznana za naruszenie podstawowego prawa pacjenta, jakim jest prawo do informacji o stanie zdrowia.[4]
Inaczej sytuacja wygląda wtedy, kiedy obca osoba, nieupoważniona przez pacjenta do uzyskiwania informacji o jego stanie zdrowia, nagrałaby cudzą rozmowę. Tego typu działanie może zostać uznane za przestępstwo zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności do lat 2, z art. 267 § 3 k.k. a ujawnienie nagranej w ten sposób rozmowy za przestępstwo z art. 267 § 4 k.k. Zgodnie z treścią art. 267 § 3 k.k. karze podlega ten, kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem. Takim urządzeniem może być każde służące do rejestracji dźwięku i obrazu, a więc np. telefon komórkowy, kamera, aparat fotograficzny czy dyktafon.
Samo rejestrowanie przebiegu wizyty nie wymaga zgody lekarza a konieczność jej uzyskania pojawia się dopiero w momencie publikacji nagrania ujawniającego wizerunek i dopiero to opublikowanie może powodować powstanie odpowiedzialności po stronie nagrywającego. Potajemne rejestrowanie rozmów narusza zagwarantowane w art. 49 Konstytucji RP prawo do wolności i ochrony tajemnicy komunikowania się oraz może zostać uznane za ingerencję w dobra osobiste osoby nagrywanej. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku sąd uzna takie nagranie za naruszenie dóbr osobistych lekarza. Zgodnie z art. 24 k.c.[5] ochrona przysługuje jedynie przed bezprawnym naruszeniem dobra osobistego, co oznacza, że jeśli działanie było zgodne z zasadami współżycia społecznego lub też zmierzało do ochrony uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego to nie będzie ono nosiło cech bezprawności. Pacjent może bowiem próbować dowodzić, że nagranie którego dokonał było uzasadnione i usprawiedliwione koniecznością ochrony większego dobra niż tajemnica komunikowania się czyli jego zdrowia i życia lub potrzebą wykazania nagannego zachowania lekarza czy funkcjonowania podmiotu leczniczego, którego działalność jest finansowana ze środków publicznych.
Środki ochrony prawnej.
W razie rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej bez wymaganego prawem zezwolenia przysługują roszczenia wymienione w art. 78 ust. 1 ustawy o pr. aut. tj. żądanie zaniechania rozpowszechniania wizerunku, usunięcia skutków niezgodnego z prawem rozpowszechniania czy też żądanie odpowiedniej kwoty tytułem zadośćuczynienia lub przekazania określonej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Oczywiście osobie, której wizerunek jest przetwarzany niezgodnie z przepisami prawa przysługuje również prawo do złożenia skargi do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych oraz prawo ochrony prawnej przed sądem.
Osoba, której wizerunek rozpowszechniono bezprawnie może dochodzić swoich roszczeń na gruncie art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c., ponieważ wizerunek jest traktowany jako dobro osobiste w rozumieniu art. 23 k.c. Z tego względu może domagać się zaniechania działania zagrażającego jego dobru osobistemu zadośćuczynienia pieniężnego lub np. zapłaty określonej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Może również żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia podjęła czynności konieczne do usunięcia jego skutków. W przypadku, gdy została wyrządzona szkoda majątkowa poszkodowany może wnosić o jej naprawienie na zasadach ogólnych, czyli wykazując działanie szkodzące, szkodę oraz związek przyczynowy pomiędzy tym działaniem a powstaniem szkody. Oznacza to, że jeśli poszkodowany domaga się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie środków ochrony naruszonych dóbr osobistych (art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c.), to przesłanką roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia jest tu wykazanie przez pokrzywdzonego faktu naruszenia konkretnego dobra osobistego oraz doznania krzywdy na skutek owego naruszenia. Skoro natomiast art. 24 § 1 k.c. formułuje domniemanie bezprawności naruszenia dóbr osobistych, zatem to na pozwanym ciąży obowiązek wykazania, że jego działanie naruszające dobra osobiste powoda nie było bezprawne.
Zgodnie z art. 24 § 3 k.c. roszczenia te mogą być dochodzone łącznie z roszczeniami wynikającymi z art. 78 ust. 1 ustawy o pr. aut.
Samodzielną podstawę dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu poniesionej szkody majątkowej lub niemajątkowej daje osobie, której dane były przetwarzane niezgodnie z prawem, również art. 82 RODO.
Przypisy.
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)
[2] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 288)
[3] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 568 ze zm.)
[4] Sąd Apelacyjny w Poznaniu wskazał w wyroku z dnia 8 marca 2018 r. (I A Ca 917/17), że naruszenie prawa pacjenta do informacji występuje już z chwilą nieudzielenia pacjentowi informacji, bez względu na to, czy wystąpiły skutki w postaci uszkodzenia lub rozstroju zdrowia.
[5] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)
Autor: Magdalena Waszak
Świetny tekst. Doskonale napisany, dla czytelnika. Wiele ciekawych aspektor zostało nazwanych i rozwiązanych.